İnsan ve Meslek

Kâinat, tüm mevcudiyetiyle insana benzer. İnsan ise zâhirî itibariyle kâinatın sadece bir numûnesidir. Bununla beraber yaratılış misyonu ile bir kâinattan daha fazlasıdır hatta yaratılışın amacıdır. Amacın mâhiyeti bir bilimsel terminoloji üzerinden târif edilseydi, bu tanım; insanın makrokozmos yani en büyük âlem, ifadesi olurdu. İnsan dünya hayatında maddenin içerisinde varoluşu ile mikrokozmos yani âlemin bir cüz’ü olarak görünse de, tinsel (ruhsal) hayatının içerisinde hududunu kendisinin bile çizemeyeceği bir enginliğe sahiptir. İnsanoğlunun değerli oluşu, kendisine bahşedilen hayatın kıymeti ve bu hayatın nasıl geçirileceği hususu göz önünde bulundurulduğunda, anahtar kavram olan ‘öz cevherin’ doğru tanınması, anlaşılması, şekillendirilmesi ve dönüştürülmesi oldukça önem arz etmektedir. Öz cevheri bilimsel anlamda;  bireyin sahip olduğu bilişsel stili, edindiği bilgi veya formasyon üzerinden yönetmesi olarak tanımlamak mümkündür. Makrokozmosluğun hakkını yaşamı boyunca veren lâkin bunun ancak yaşamındaki dönüm noktalarına geldiğinde farkına varan insan; değişen ve dönüşen dünya hayatında bu öz cevheri, kendi yaşam rolünü bularak koruyabilir ve kullanabilir. Yaşam içerisinde yaptığı seçimleri ile de kendisini geliştirebilir ve olgunlaştırabilir.

İnsan; varlığının kıymeti, bireysel, ruhsal, tinsel olarak gelişimi ve dönüşümü ile daima yaşadığımız bu dünyanın gündemi ve konusu olmuştur. Sosyal bilimlerinin ve İslâm bilimlerinin de birden fazla farklı dalında incelenmiş olup, her bir ilim dalında farklı özelliği ve yönü ile insan; on üçüncü asrın zirve şahsiyeti ve mutasavvıfı  Ahi Evran’ın,  yirminci asrın bilim insanı  ve psikoloğu Donald Super’ın da  ortak paydada buluştuğu  mes’ele olmuştur.

Öz Cevherin Açığa Çıkması ve Kariyer Gelişimi ile Anlatılmak İstenen Nedir?

Gelişimsel kariyer teorileri, bireylerin meslek hayatlarını şekillendiren süreçleri anlamamıza yardımcı olmaktadır. Bu teoriler, meslek seçiminin nasıl yapıldığından kariyerin değişim ve dönüşüm süreçlerine, mesleğe uyum sağlama aşamalarından kariyerin sonlanma sürecine kadar pek çok önemli etkeni gözler önüne sermektedir. Donald Super da böyle bir bakış açısı ile bir kuram geliştirmiştir. İnsan yaşamının her bir döneminde; sosyolojik, psikolojik ve kültürel dinamiklerle nasıl etkilendiğini inceleyen bu teori; kariyer yolculuğunun yalnızca bireysel bir tercih olmadığını, aynı zamanda toplumsal ve kültürel faktörlerden derinden etkilendiğini ortaya koymaktadır. Öz cevher özelinde bir kavramla ifade edilmek istenen ise; Super bireyi ve mesleki gelişimleri her ne kadar oluşturduğu bir kuram özelinde teorik açıdan değerlendirse de, insan canlısı zaten yaşamın her evresini belli başlı fikir, anlayış ve olgunluk ile geçirmektedir. Meslek bu fikir, idrak ve olgunluğu şekillendiren, anlamlandıran olgu olarak yaşamdaki yerini bu maksatla korumaktadır. Kişi eğer mesleki manada ruhen hazırbulunuşluk gösterirse, yaşam boyunca yaptığı seçimlerinde kendinden emin olarak sağlam adımlarla yürüyebilir.

Yaşam boyu yaşam alanı gelişim anlayışı temeline dayanan bu model ile, kişinin yaşam boyu karşılaşacağı ve üstesinden gelmesi gereken bir takım gelişimsel sorumluluklar, bireyin yaşamsal döngüsü içerisinde tanımlanabilecek kariyer merhalelerini  izah etmektedir. Bu aşamalarla hedeflenen, bireyin hem kişisel yapısının örüntüsünü hem de yaşam içinde sergilediği rollerin şekillenişini açıklamaktır. Ahi Evran’ın geliştirdiği; bileşenlerinde mesleki verimliliğin sürdürülebilirliği, insanî değer ve erdemli bir iktisadî hayatın yer aldığı Ahilik sisteminin hedefinde de, bireyin yaratılıştan gelen öz cevheri; benlik olgusu özelinde zuhura gelecek olan durumların mesleki kimliğin kazanımı üzerinden toplumsal yaşama entegre etme vardır.

İnsan daima değişebilen ve gelişen ruha sahip bir canlıdır. Yaşadığı biyolojik dünyada geçirdiği evrimler dolaylı da olsa, psikolojisini etkilemekte ve tepkilerine yön ve şekil verebilmektedir. Yaşam boyunca sürekli olarak değişecek olan bu ruhu, mesleki anlamda doğru yönde şekillendiren unsur, ‘öz’dür. Donald Super’a göre; öz kavramı gerek birey gerekse bireyin seçimleri üzerinde etkisi olan önemli bir öğedir. Tinsel olarak öz; yukarıda ifade edildiği gibi insanın sahip olduğu potansiyellerinin farkındalığını artırmak için bir kuvvedir. Bireyin meslek seçimleri noktasında da; kendine saygı duyma, kendini gerçekleştirme çabası içinde olma, kendini doğru değerlendirme, noksanlarını fark ederek gidermeye çalışma gibi hususlarda yaşam rolünü sağlıklı ve olumlu bir biçimde hayata geçirmelerinde önemli bir destekçi konumundadır. Bireye anlamlı bir yaşam örüntüsü oluşturması adına destekçi olgulardan birisi de kariyerdir. Öz; tam da bu noktada kariyer olgusu ile kişinin sahip olduğu potansiyellerin sorumluluk bilinci ile ortaya çıkabileceğini göstermektedir. Özellikle sorumluluk kavramının kullanılmasından maksat; kişinin hem kendi hayatına hem de başka insanların hayatına karşı iyi olma hali yüksek bir seviyede olduğunda, öz cevheri tanımada ve anlamada bir adım atmış olacağını ifade etmektir. Çünkü kariyer; kişinin ilgi, yetenek, değer gibi olgularını içeren ve yaşam boyu devam eden bir sürecidir ve insanın yaşam boyu gelişimi; doğum ile başlayan ölüme kadar süregelen alanı temsil eden durumdur. Yani bireyin içerisindeki oluşum ve değişim sürecinin incelenmesidir. Yaşam boyu devam eden tinsel bir anlayış daha vardır ki o da, bir toplumu diri ve canlı tutacak olan değerlerdir. Çünkü en temel değer insanın kendisidir.

Meslek tercihleri ve kariyer gelişimi esas olarak, insanın dünyadaki hayatını ve zamanını nasıl geçireceği ile ilgili seçimlerini yansıtan içsel bir yolculuktur.

Yazının devamında buluşmak dileği ile..