Fütüvvet Ahlâkı ve Eğitimi

İnsan, yaratılışı gereği yaşamını bir tabiat üzere konumlandırır. Bu tabiat onun davranış usûlleri geliştirmesine yardımcı olur. Usûl ve yöntemler; mizacına, ruhuna, ‘nasıl bir insan olması gerektiğine dair’ sinyaller gönderir. Zira vücuda gelen ilk insanın, birtakım kuvvelerden bilişsel ve duyuşsal sistemde ahlâkî formları; fizyolojik ve biyolojik sistemde de iç ve dış uzuvları hasıl olur. Böylelikle insan, kendisi ile ilgili davranış modelleri geliştirir. Ahlâk, bu anlamda; insanda barınan özellikleri ifâde eden fıtrî bir kabiliyet ve davranış modelidir. Bu model; gerek bir yetinin gelişimi gerekse mizaç bakımından etkileri ile insanın tabiatını fiiliyatta gözler önüne serer. Burada usûlden maksat; insanın amacına uygun davranışlar sergilemesini, ahlâkî hayatı adına faydalı durumları inkişaf ettirmesini, yöntemden maksat ise; doğru davranış metodunu belirlemesini, ahlâkî olarak doğru olmayan davranışlarından arınmasını ifâde etmektir. Zirâ amacı ve metodu olan bir insan, hayatı anlamlı ve bilinçli yaşayan insandır. Fütüvvet ahlâkı ile yaşamını mânevî anlamda canlı hale getiren bir kimse faydalı, fazîletli kimsedir. ‘İnsana faydalı olma’ değer manzumesi, tam olarak böyle bir davranış modeline entegredir. Bu yüzden fetâ, davranış modelinde ve bu davranış modelini uygulamada başkasının isteğini kendi isteğine tercih eder. Fetânın sergilediği bu ahlâkın evrensel tanımı fütüvvet ahlâkıdır. Fetâ bir karakter olarak değerlendirildiğinde fütüvvet bu karakterin ahlâkını temsil etmektedir. Îsâr, faydalı olma durumunun fiilîyattaki adıdır. Bir başka açıdan; insanın temel varoluş sûretidir. Fetâ ise; bu sûreti taşıyan kişiliğe sahip olan kimsedir. Fütüvvet ahlâkının bir şubesi olan îsâr, tüm insanlığı kapsayan bu ahlâkın ana materyali olan ‘başkasını önceleme’ hâli, insan fıtratında mevcuttur. Zirâ insan yaratılmışların en kıymetlisidir. Bu bakımdan  ahlâkta ve muâmelâtta doğru anlaşılması için fütüvvet; kavram, nitelik ve bir yaşam biçimi olarak iki kere tefekkür edilmelidir. Fütüvvetin önemi insanın önemidir. İmam Gazzâlî (ö.1111) fütüvveti halk ile beraber olmak, Hakk’tan ayrı düşmemek olarak târif eder. Bu bağlamda fütüvvet, sosyal teşekkülü ile genişleyerek evrensel anlayışa dönüşür. Fütüvvet ahlâkının üzerinde durulmasının nedenlerinden ve onu gerekli kılan sebeplerden birisi; insanı öncelemesi ve insana değer vermesidir. İnsana duyulan saygı aynı zamanda onun inancına duygu ve düşüncelerine de saygı duymak demektir. Ona verilen değer Allah’ın yaratmış olduğu ruha, canlılığa değer vermektir. Allah (c.c.) insanın mayasını topraktan yaratmıştır. Kelâmullah, insan hakkında; üstün zekâ ve düşünce kabiliyetine ermiş kimse olarak bahseder. Yüce yaratıcı, kullarını bir karakter bir kimlik sahibi olarak yaratsa da, kökeni yaratılış mânâsına gelen ve tüm yaratılmışları içerisinde barındıran ahlâk ve ahlâkın kuşatıcılığıyla kendi isim ve sıfatları ile insanı yaratmıştır. İşte tam da bu noktada fetâ kavramı ahlâkî olarak önem arz eder ve fütüvvet anlayışı ‘ahlâkî bir ekole evrilir’ ifâdesi kullanılabilir bir hale gelir. Zâtındaki güzellikleriyle bezediği, baştan aşağı sevgisiyle donattığı Habîbinin: Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim hadisinde de zikrettiği üzere, ahlâk-ı hamîde kuşatıcı, bütüncül ve kapsayıcı bir görev görmektedir. Yaratılan her insanda Hakk’ın kutsiyeti vardır. Bu açıdan bakıldığında fetâ; tüm güzel huyları, davranış ve sözleri özünde barındıran kuldur. Çünkü fütüvvet ehli; ahlâk-ı hamîdeyi yaşatan erdemli kimsedir.

 Erdemli Toplum Erdemli Fetâ Ehilleri

Fütüvvet ahlâkı ve eğitimi, insan için kendisini kontrol edebilen, samimiyet ve hakîkat çizgisi üzerinde ilerleyen bir eğitim metodolojisi uygular. Mânevî bir eğitim sürecinden geçirmesi ile insanın tekâmülünü gerçekleştirmesine yardımcı olurken; maddî anlamdaki yani zâhirî eğitim süreci ile de, bu tekâmülü nasıl gerçekleştireceğinin usûl, erkân, âdab ve kurallarını barındırması bakımından son derece önemlidir. Zirâ fütüvvet eğitimi insan davranışının eğitilmesidir. Maddî ve mânevî eğitim yöntemi ile toplumlar üzerinde oluşturduğu etki; kültürel, sosyal ve ahlâkî anlamda kaybolan sağduyunun yeniden kazanılması ve yeni perspektifler oluşturması açısından değer arz eder. Bu bakış açılarının gelişmesi neticesinde toplumda idraklı, berrak dimağlar yetişmesine vesîle olması da yadsınamaz bir sonuçtur. Fütüvvet eğitimi hangi cihetten idrak edilirse edilsin insana kattığı en büyük mânevî değer, kişiyi erdemli kılmasıdır. Erdem lügatta; ahlâkî vasıfların tümüne verilen isim olarak târif edilir. Öğrenilmesi gereken davranış modelleri insan fıtratında da olmalıdır. Bu davranış modelleri, uygulamaya tabi tutulduğunda pekişir ve insanın aklî ve kalbî melekelerinin gelişimine önemli ölçüde katkı sağlar.

Nezâket, hoşgörü, cömertlik, yiğitlik gibi birçok ahlâkî özellik insan tabiatında bulunur. Fütüvvet eğitimi insanın ahlâken gelişmesidir. Fütüvvet anlayışının toplumların hayat akışlarına girme sürecine kadar, İslâmiyetten önceki semâvî dinlerde toplumsal ve bireysel yaşantının ahlâkî olması önem arz ederken; İslâm dininin kabulü ile inen Kur’ân-ı Kerîm’de de ahlâk-ı hamîdenin insan için kıymetli bir fazîlet olduğu hitab olunur. Bu denli önemli olan bir kavramın benimsenmesi ve âdeta bir yaşama biçimi haline gelmesinin vurgusunu yapan Fütüvvet ahlâkı, tam da bu fazîleti îzah eder. Erdemli bireyler erdemli toplulukları oluşturur. Zirâ derecesi yüksek iyiliklere ve zirve kemâle ancak şehirde, güzel ahlâkın barındığı topluluklarda, ulaşılabilir. Yukarıda da ifade edildiği gibi, insanı vücuda getiren uzuvlar nasıl birbirini tamamlayıcı özellik taşıyorlarsa; muhtelif insanların bir araya gelmelerinden oluşan toplulukların da maddi mânevî değerleri, ahlâkî kuralları ve tabiatları uyum içerisinde olmalıdır. Fütüvvet ehilleri de bu erdeme sahip olan kimseler olarak yaşamış, toplumlara örnek teşkil etmişlerdir.

Erdemli insan, bütün organları canlı varlığın hayatını tam kılmak ve onu bu canlı durumda tutmak için birbirleriyle yardımlaşan tam ve sağlıklı bir bedene benzer.

FÂRÂBΠ                                                                                                          

                                                                                                                           Devam edecek…